op basis van zijn oeuvre
Een nieuwe fase
Over de periode waarin hij in 1992 uit zijn ambt gezet is en zijn auteurschap een grote vlucht neemt
Link naar het eerste deel van een biografie van Eugen Drewermann
Drewermann spreekt in overvolle zalen, zoals in Erfurt, waar 2500 mensen in het evangelische Augustiner klooster en daarbuiten naar hem luisteren. In Frankrijk treedt hij met bisschop Jacques Gaillot op voor de televisie. Daar verdringt in 1993 de vertaling van Kleriker, Psychogramm einer Ideals de verschenen Wereldcatechismus van de eerste plaats op de bestsellerslijst.
Drewermann voorziet na het beroepsverbod in zijn eigen levensonderhoud door het schrijven van boeken. De preken over teksten uit het Matteusevangelie, die hij tot januari 1992 in de zijn parochiekerk in Paderborn heeft gehouden vormen de basis voor een nieuwe uitgave: Das Matthäusevangelium, Bilder der Erfülling (in drie delen, 1992-1995). In de inleiding van het eerste deel beschrijft Drewermann de zwaartepunten en de hoofdlijnen van het evangelie, waarbij opnieuw de noodzakelijkheid van een dieptepsychologische uitleg blijkt.
Het tweede en derde deel behandelen de wonderverhalen, de gesprekken met de kerkelijke leiders en de lijdensgeschiedenis.
In deze nieuwe fase van zijn leven ontstaan er twee sporen, tengevolge van het feit dat Drewermann na zijn schorsing twee vaste activiteiten kiest.
Hij gaat buiten de kerk verder met het preken in de Wortgottesdiensten, die op zaterdagavond in de aula van het Goerdeler Gymnasium in Paderborn worden gehouden. Daarnaast houdt hij op zaterdagmorgen wekelijks lezingen in een collegezaal van de Universiteit in Paderborn.
De zon en de bloemen
De preken en lezingen, die van te voren niet uitgeschreven zijn, worden door vrijwilligers opgenomen en later op schrift gesteld. Met deze werkwijze is het voor Eugen Drewermann mogelijk om kort na elkaar nieuwe boeken te doen verschijnen. Aan de ene kant bijbelverklaringen en aan de andere kant werken op theologisch gebied.
In de periode 1994- 2000 komen vijf boeken over de geschiedenissen en profeten uit het Oude Testament van de pers. De eerste uitgave is Ich lasse Dich nicht, Du segnest mich denn. Predigten zum 1. Buch Moses (1994) en de laatste is Gedanken des Friedens, nicht des Leidens. Die Botschaft des Propheten Jeremia (2000).
In de Wortgottesdiensten gaat Drewermann in 1999 over op een behandeling van de deugden en ondeugden. In 2001 verschijnt deze in boekvorm Ein Mensch braucht mehr als nur Moral. Űber Tugenden und Laster.
Drewermann probeert een nieuw begrip te vinden voor de mensen, die door ernstige beschadigingen hun eigenwaarde verloren hebben. Hier helpt geen moraal en mooie woorden. Alleen door vertrouwen dat onvoorwaardelijk geschonken wordt, is de mens in staat goed te zijn. Dit vertrouwen is, zoals Drewermann dichterlijk schrijft, als de zon voor de bloemen; het geeft energie, die van binnenuit de mens opricht.
De theologie van de menselijkheid
Nr. 51 / 19.12.1993
In de lezingen die Drewermann sinds 1992 op zaterdagmorgen in de Universiteit van Paderborn houdt, ontwikkelt hij een theologie, die de mens bevrijdt uit alle negatieve sferen van het leven. Het is een nieuw project, waarin hij zijn uitgangspunten formuleert en de theologie confronteert met de uitkomsten van de natuurwetenschappen. Voor hem zijn de dogma’s van de katholieke kerk hindernissen voor het geloof van de mensen. Drewermann komt tot een “antidogmatiek”, een theologie van de menselijkheid.
Het project begint met Glauben in Freiheit oder Tiefenpsychologie und Dogmatik – Dogma, Angst und Symbolismus (1993). Drewermann wil de kerkleer bevrijden van dwang en vervreemding door de beelden van het onbewuste en de angst van mensen serieus te nemen. Hij spreekt over het wezen van de religieuze ervaring en beschrijft de symbolen van de geborgenheid: water en hol, boom, berg en maaltijd, het spel en de initiatie en de heilige bruiloft, als antwoord op de vier vormen van angst (schizoide, depressie, dwangneurose en hysterie).
In 1996 verschijnt het tweede deel Jezus von Nazareth, Befreiung zum Frieden, Glauben in Freiheit. Hoe kan het gedrag van de “mens uit het stenen tijdperk” overwonnen worden door de boodschap van Jezus over Gods koninkrijk van vrede?
De theologie en de natuurwetenschappen
Vanuit deze theologie van de menselijkheid, gebaseerd op het spreken en handelen van Jezus van Nazareth, kiest Drewermann een nieuw onderzoeksveld. Hij wil het gesprek aangaan met de natuurwetenschappen en vraagt zich af: Heeft de theologie een antwoord op de beweringen van de moderne natuurwetenschappen over het ontstaan en de ontwikkeling van het leven?
Drewermann zal zich bij de confrontatie met deze wetenschappen tevens bezighouden met de theodicee, de leer over het bestaan en de macht van God. Zijn lezingen en zijn boeken krijgen daardoor een wetenschappelijk karakter. Drewermann beschrijft in een vijftal delen van de reeks Geloven in vrijheid de ontdekkingen en uitkomsten van de verschillende wetenschappen. Daarbij gaat hij de vragen die er rijzen met betrekking tot de traditionele kerkelijke opvattingen niet uit de weg. Gaandeweg ontwikkelt Drewermann een andere benadering van het spreken over de mens en over de relatie tot God, zoals Jezus van Nazareth dat in zijn optreden en spreken liet zien.
Achtereenvolgens verschijnen: Der sechste Tag – Die Herkunft des Menschen und die Frage nach Gott (1998); … und es geschah so – Die moderne Biologie und die Frage nach Gott (1999); Im Anfang … Die moderne Kosmologie und die frage nach Gott (2002) en Atem des Lebens – Die moderne Neurologie und die Frage nach Gott. Band 1: Das Gehirn (2006) en Band 2: Die Seele (2007). (Patmos)
Theologie en psychologie
Naast dit omvangrijke werk schrijft Eugen Drewermann ook over andere onderwerpen, waarbij theologie en psychologie een nadrukkelijke rol spelen.
In 2003 verschijnt Das Johannes Evangelium – Bilder einer neuen Welt (Band 1 en Band 2) en in 2004 Moby Dick oder Vom Ungeheuren, ein Mensch zu sein – Melvilles Roman tiefenpsychologisch gedeutet.
In de zomer van 2004 en 2005 houdt Drewermann over deze boeken achtereenvolgens een drietal voordrachten voor een breed publiek op de jaarlijkse conferentie in het vormingscentrum Burg Rothenfels.
Leven in vrijheid
Na zijn ontheffing uit het ambt van priester in 1992 wordt Drewermann in de Rooms-katholieke kerk ‘doodgezwegen’. In geen enkele parochie en kerk mag hij een lezing houden.
In 2005, op 65 jarige leeftijd, neemt Eugen Drewermann afscheid van de rooms-katholieke kerk. Hij ervaart deze stap als een bevrijding.
Met elan zet hij zijn werk ten dienste van zijn medemens en het religieuze leven voort, als theoloog, therapeut en schrijver. Hij zoekt naar wat de mens in deze moderne tijd bevrijdt van angst en geweld. Door middel van zijn lezingen, therapeutische hulp en uitgegeven boeken bereikt Drewermann een breed publiek, ook buiten het Duitstalig gebied.
Drewermann in Nederland
De mediahype die in 1990 in Duitsland was ontstaan over de ‘strijd’ tussen de aartsbisschop van Paderborn, Joachim Degenhardt, en Eugen Drewermann over diens uitspraken over de rooms-katholieke moraal en zijn dieptepsychologische Bijbelexegese, kreeg in die tijd ook veel aandacht in Nederland.
Er verschenen bij uitgeverij Meinema verschillende vertalingen, soms vier per jaar. Tussen 1990 en 2005 kwamen ruim 20 boeken van Drewermann op de markt.
Vooral zijn exegetisch werk was geliefd. Beelden van verlossing – een commentaar op het Evangelie van Marcus, kreeg zelfs drie herdrukken. Ook Drewermann’s methode van uitleg van Bijbelse teksten Dieptepsychologie en exegese (twee delen) is met veel belangstelling door predikanten en werkers in het kerkelijke veld ontvangen.
Buiten het kerkelijk erf krijgt Als de sterren goden waren …Moderne kosmologie en geloof. In gesprek met Jürgen Hoeren (Meinema/Pelckmans, 2005) ook aandacht. Het sluit aan op een van de delen uit Glauben in Freiheit, waarin Drewermann de theologie confronteert met de kosmologie.
Op universitair niveau wordt er in Nederland weinig aandacht besteed aan de verschillende boeken van Drewermann. Men vindt zijn exegese niet wetenschappelijk verantwoord en men ziet ervan af om zijn omvangrijke studies te lezen.
Toch zijn er een aantal studenten die hun theologische studie afsluiten met een scriptie over een van de thema’s uit het werk van Drewermann. In de praktijk van hun kerkelijke ambt blijkt de uitleg volgens Drewermann’s methode zeer vruchtbaar te zijn. Ook in het pastoraat biedt de menselijke benadering van Drewermann meer inzicht in de levensvragen van de gemeenteleden. In gesprekskringen in diverse gemeenten worden zijn boeken besproken, zoals bijvoorbeeld Jezus van Nazareth, dat de betekenis van het spreken en leven van Jezus voor het individu en de samenleving schetst.
Studiekring Drewermann Nederland
Enkele actieve gebruikers van het werk van Drewermann raken met elkaar in gesprek over het opzetten van een platform om tot een bredere bestudering van Drewermann’s theologie van de menselijkheid te komen en om deze theologie in Nederland meer bekendheid te geven.
Na de nodige voorbereiding wordt op 6 oktober 2007 in aanwezigheid van Eugen Drewermann de Studiekring Drewermann Nederland opgericht met een voordracht van Drewermann over ‘De Tien Geboden’.
Tijdens deze bijeenkomst wordt aan Eugen Drewermann het eerste exemplaar van het vertaalde boek De Tien Geboden – Tussen opdracht en wijsheid (Meinema/Pelckmans, 2007) aangeboden.
Deze inspirerende dag, die door vele belangstellenden wordt bijgewoond, is een stimulerend begin van de werkzaamheden van het bestuur de Studiekring.
De Studiekring Drewermann Nederland (SDN) stelt zich als doel het gedachtegoed van deze Duitse theoloog en psychotherapeut in de Nederlandse context te bestuderen en bekend te maken.
Jaarlijks worden er twee studiedagen gehouden en verschijnt er tweemaal per jaar een Nieuwsbrief (zie voor meer informatie: www.studiekringdrewermann.nl).
Contact met Drewermann
Onvermoeibaar werkt Eugen Drewermann verder aan de thema’s van zijn oeuvre.
Zo verschijnen er twee boeken over sprookjes: Von der Macht des Geldes oder Märchen zur Ökonomie (Patmos, 2007) en An den Grenzen der Medizin. Märchen von Heilung und Hoffnung (Patmos, 2008). Gevolgd door een prachtig uitgegeven boek met beeld en tekst, getiteld: Jesus von Nazareth. Bild eines Menschen (Patmos, 2008).
In 2009 brengt Patmos een omvangrijk commentaar van Drewermann uit op het Evangelie van Lucas: Das Lukas Evangelium. Deel 1 heeft 949 pagina’s en deel 2 telt 1004 pagina’s. Het commentaar is geschreven als een pastorale handreiking bij de bestudering van de teksten van Lucas. In de talloze voetnoten staan verwijzingen naar andere commentaren voor verdere bestudering. Het commentaar is geschikt voor dagelijkse meditatie en ter bemoediging van mensen in moeilijkheden.
Via de Nieuwsbrief van de SDN worden deze uitgaven nu ook bekend gemaakt in Nederland.
De band tussen de SDN en Eugen Drewermann wordt verstevigd door het directe contact, dat leden van het bestuur met hem hebben tijdens de jaarlijkse zomerconferenties in Burg Rothenfels, niet ver van Würzburg.
Op 3 oktober 2009 houdt de Studiekring Drewermann Nederland een symposium met het thema: ‘Heel de mens, het brein en de ziel’.
De hoofdspreker is Eugen Drewermann. Als inleider houdt dr. Pieter Medendorp (werkzaam aan de RUN) een lezing over de werking van het brein. Drewermann spreekt over de ‘ziel’ (n.a.v. zijn boek Atem des Lebens. De moderne neurologie und die Frage nach Gott. Band 2, Die Seele, Patmos 2007).
Tijdens deze vijfde studiedag van de SDN wordt door uitgeverij Kok het eerste exemplaar van Taal voor de ziel. Jezus’ bevrijdende verhalen (Kok, 2009) aan Eugen Drewermann uitgereikt. Het is en vertaling van Wer hat, dem wird gegeben, Patmos 2008.
Eugen Drewermann 70 jaar op 20 juni 2010
Rond de 70e verjaardag van Eugen Drewermann komen er in 2010 bij Patmos-Verlag een drietal boeken uit, die elk een overzicht geven van zijn werk en gedachtegoed:
- Das Eugen Drewermann Lesebuch
- Herausgegeben von Jörg Fündling und Heribert Körlings Voor het eerst zijn voor dit boek een groot aantal teksten gekozen uit het verzamelde werk van Eugen Drewermann (meer dan 70 boeken) over de actuele thema’s in zijn denken: de overwinning van de angst, het samenleven van mensen in liefde, vertrouwen en vrede, de omgang met het lijden en de helende kracht van de religie.
- Eugen Drewermann Wir glauben, weil wir lieben. Woran ich glaube
- In gesprek met Jürgen Hoeren verklaart Drewermann op openhartige wijze zijn eigen denken. Zoals bijna geen andere theoloog slaagt Drewermann erin de betekenis van het christelijk geloof in eenvoudige taal toegankelijk te maken.
- Matthias Beier Gott ohne Angst Einführung in das Denken Eugen Drewermanns
- Gott ohne Angst is de eerste grondige inleiding in het denken en het werk van Eugen Drewermann. Van de prachtige Bijbelcommentaren tot de nieuwste boeken over het hersenonderzoek – Matthias Beier weet op een boeiende wijze de lezeressen en lezers met het oeuvre van Drewermann vertrouwd te maken.
Verder wordt zijn 70e verjaardag gememoreerd in het radioprogramma ‘Redefreiheit’ van Radio Bremen. Het programma is sinds 2008 elke laatste zaterdagavond van de maand te beluisteren. Naar aanleiding van een gekozen thema worden enkele teksten uit verschillende door Drewermann gekozen boeken voorgelezen en door hem van een toelichting voorzien. In de daaropvolgende twee uren kunnen luisteraars vragen stellen, die door Drewermann uitvoerig en heel persoonlijk worden beantwoord. Vaak komen daarbij actuele onderwerpen uit de samenleving en de politiek ter sprake, die het radioprogramma een boeiend karakter geven.
Ook in Nederland verschijnt een uitgave ter gelegenheid van zijn 70e verjaardag: Eugen Drewermann – Over moed, mededogen en menselijkheid. Een bloemlezing van kernteksten. Samengesteld en ingeleid door Bert van der Woude (Meinema, 2010).
Bert van der Woude is voorzitter van de SDN.
Het bestuur van de SDN nodigt Eugen Drewermann uit om op 2 oktober 2010 naar Nederland te komen en als gast een minisymposium van de SDN bij te wonen.
Drs. Kees Bulens en dr. Manuela Kalsky spreken over zijn werk en gedachtegoed, over zijn exegese en pastorale theologie van de menselijkheid.
Als tastbaar geschenk ontvangt Drewermann de zo even genoemde uitgave met een feestelijke speech uit handen van uitgever Kees Korenhof (Meinema).
Contact met Matthias Beier
Het bestuur van de SDN heeft zich dikwijls afgevraagd of er niet een overzicht van de thema’s uit het oeuvre van Drewermann gemaakt kan worden. Maar zijn werk is zo omvangrijk, dat dit een langdurige studie zou eisen.
Het is dan ook zeer verrassend, dat er in Duitsland een inleiding op de theologie van Drewermann verscheen, namelijk het boek van Matthias Beier Gott ohne Angst. Einführung in das Denken Eugen Drewermanns, Patmos 2010.
Matthias Beier studeerde in Reutlingen (Dld) en in de VS, waar hij promoveerde op een dissertatie over werk van Drewermann, getiteld a Violent God-Image. An Introduction to the Work of Eugen Drewermann, continuum 2004.
Matthias Beier is theoloog en psycholoog. Hij is hoogleraar pastorale zorg en counseling aan het Christian Theological Seminary in Indianapolis/USA . Daarnaast is hij directeur van het Mental Health Counseling Program.
Na lezing van het boek Gott ohne Angst besluit het bestuur van de SDN Matthias Beier uit te nodigen voor een studiedag op 8 oktober 2011. Matthias Beier gaat op deze uitnodiging in en is bereid om naar Nederland te komen.
Het bestuur gaat aan de slag om te zorgen dat zijn Duitse uitgave voor die tijd in het Nederlands wordt vertaald. Uitgeverij Skandalon wil deze vertaling uitgeven, maar zij vraagt wel een garantstelling en het is kort dag. Het bestuur doet geen vergeefs financieel beroep op de leden en donateurs van de vereniging. En de vertaalster, Marja Nusselder, gaat voortvarend aan het werk. Het lukt haar om op tijd de vertaling bij de uitgever in te leveren. Op 8 oktober 2011 ligt het boek klaar voor de verkoop.
Op de studiedag spreekt Matthias over Religion as therapy for soul en society. Vooraf wordt hem door de voorzitter van de SDN, Bert van der Woude, het eerste exemplaar overhandigd van de vertaling Religie zonder angst en geweld. Hoofdlijnen van Eugen Drewermanns theologie van de menselijkheid, Skandalon 2011, (2e druk 2017).
Deze studiedag is voor de vereniging een enorme stimulans om haar activiteiten voort te zetten en zij kan met behulp van de inleiding van Matthias Beier het werk van Eugen Drewermann verder bestuderen en haar bevindingen uitdragen.
Matthias Beier stelt contact met de SDN zeer op prijs. Hij is bezig om het werk van Drewermann te archiveren en wil zijn internationale contacten verder uitbreiden.
Ook Eugen Drewermann heeft blijk gegeven van zijn verbondenheid met de SDN. Zo antwoordt hij in Wir glauben, weil wir lieben – Woran ich glaube op de vraag van Jürgen Hoeren over een netwerk: ‘Zo, zoals u het zou wensen en ik zelf soms ook, heb ik dat niet. Er zijn stellig zulke netwerken. Er zijn groepen die mijn boeken lezen en er is in Holland een studiekring, die sinds jaren mijn boeken bestudeert, waarvoor ik voordrachten houd om zijn werk te ondersteunen. Zoiets is er, en ik ben blij, dat die er is.‘
Het eerste lustrum van de SDN met nieuwe uitdagingen
De bovenstaande schets van het leven en werk van Eugen Drewermann laat duidelijk zien, dat de dieptepsychologie een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de exegese en de ontwikkeling van zijn gedachtegoed. De rode draad door heel zijn werk is angst en vertrouwen. Het brengt de lezer en hoorder tot een persoonlijke confrontatie met de weg en wijze van Jezus van Nazareth en biedt een bevrijdend perspectief.
In december 2011 verschijnt het tiende deel van Drewermanns commentaar op het werk van de vier Evangelisten: Die Apostelgeschichte – Wege zur Menschlichkeit, 2011 Patmos, 1200 pagina’s. Het boek leest als een roman en is een goudmijn voor de lezer.
Daarmee heeft Eugen Drewermann een levenswerk voltooid, dat in 1987 een aanvang nam met zijn toelichtingen op het Evangelie van Marcus: Bilder von Erlösung (twee delen). Het hele commentaar wijst een weg naar een leven zonder angst en geweld.
Het exegetisch werk van Drewermann biedt de theologen en de kerkelijk werkers in het pastoraat en de geestelijke hulpverlening inspirerende beschouwingen en praktische aanwijzingen voor een leven langs wegen van menselijkheid.
Verdere bestudering van de verschillende thema’s in de Nederlandse context zal vernieuwend kunnen werken in de theologische wetenschap en de pastorale psychologie. Hier ligt dus een bijzondere uitdaging voor de SDN, want de theologie kan in deze moderne tijd niet meer om de vragen heen, die de wetenschap voor de religie opwerpt. Het werk van Drewermann kan daarbij een nuttige ‘gesprekspartner’ zijn. Het geeft de mensen van deze 21e eeuw een nieuw verstaan van de religie.
Het eerste Lustrum van de SDN in 2012
Op 6 oktober 2012 is het eerste lustrum van de SDN. Eugen Drewermann zal de hoofd-spreker zijn op deze studiedag. Hij zal als ex-priester en theoloog spreken over Maarten Luther, rebel der genade.
De inleider is de Evangelisch-Lutherse predikant Klaas Touwen. Zijn bijdrage is getiteld: Luther in Nederland, een postmoderne lezing.
In het spanningsveld van de grote vragen van deze tijd wil het bestuur van de SDN met zijn leden en donateurs een bijdrage leveren voor eenieder die streeft naar een leven zonder angst en geweld.
Elk nieuw boek van Drewermann zal ons daarbij verder helpen, zoals het dit jaar verschenen werk Die Grossen Fragen oder: Menschlich von Gott reden, Patmos 2012.
Het is een boek dat lezeressen en lezers uitnodigt om hun eigen levenshouding opnieuw te doordenken aan de hand van de vragen over: angst – liefde – dood – leed – vrijheid – noodlot – macht – geweld – schuld – God – ziel- droom – Wat komt er van de wereld terecht en wat komt er van mij terecht?
Tenslotte vermeld ik nog Eugen Drewermann Geschichten gelebter Menschlichkeit oder: Wie Gott durch Grimm’sche Märchen geht, Patmos, 09/2012.
Het is het eerste en enige boek, waarin de godsvraag in een drietal sprookjes van de Gebroeders Grimm wordt behandeld. Het biedt een oriëntering voor het leven.
Het eerste lustrum is een duidelijke markering van de activiteiten en de positie van de Studiekring Drewermann Nederland met het oog op het belang van het werk en het gedachtegoed van Eugen Drewermann, ook voor de theologie en de pastorale praktijk in het Nederlands taalgebied.
Aart de Groot
